Brama Unicka w Kodniu
BRAMA UNICKA
Jan Sapieha po uzyskaniu w 1511 roku praw miejskich w swoim oddzielnym przywileju z roku 1513 określającym prawa mieszczan kodeńskich zezwala na wybudowanie mieszczanom wyznania prawosławnego cerkwi pod wezwaniem Św. Michała na placu miejskim wskazanym przez Sapiehę. Z inwentarza miasta Kodnia z 1599 roku wiemy, że plac ten od strony ówczesnej ulicy Kodeńskiej – dzisiaj Sławatyckiej - liczył 15 prętów szerokości miary staropolskiej ( 1 pręt = 4,4665metra ), czyli około 67 metrów miary współczesnej. Po zawarciu w 1596 pomiędzy Cerkwią Prawosławną z Kościołem Katolickim Rzeczypospolitej Obojga Narodów Unii Brzeskiej mieszczanie kodeńscy wyznania prawosławnego także przyjęli dogmaty katolickie zachowując bizantyjski ryt historyczny. Rok 1596 jest zatem datą powstania Parafii Unickiej pod wezwaniem Św. Michała w Kodniu.
W roku 1842 Parafia Unicka Św. Michała otrzymuje zgodę na budowę nowej cerkwi murowanej . Udało się mi pozyskać w AGAD w Warszawie jedyną istniejącą stronę dokumentu ten fakt potwierdzającą.
Plan Cerkwii.
Rzut poziomy wskazuje, że nowa cerkiew układem architektonicznym miała być podobna do cerkwi zamkowej Św. Ducha, być może w mniejszej skali. Z nowego założenia cerkwi murowanej parafii unickiej udało się do końca doprowadzić budowę dzwonnicy murowanej dzisiaj nazywanej Bramą Unicką.
Widok Bramy Unickiej z lat 50-tych. W tle widoczny Kościół pw. św. Ducha na Kalwarii.
Budowa cerkwi była celowo opóźniana przez władze carskie. Kasata Unickiej Diecezji Chełmskiej w 1875 roku spowodowała też likwidację parafii unickiej w Kodniu., unitów kodeńskich zaś zmuszono do konwersji na prawosławie. W roku 1878 z nakazu władz carskich unicka cerkiew drewniana Św. Michała została rozebrana. Pozostała tylko murowana dzwonnica, oraz zachował się krzyż z wieży cerkwi.
Brama Unicka została wpisana do rejestru zabytków 15 listopada 2016 r.
Krzyż z wieży cerkwii.
Brama Unicka 2019 r.
Opracowanie: Stanisław Rafałko
